Granice "opozicijske" i dometi "pozicijske lingvistike"

Sažetak

Pod "opozicijskom lingvistikom" podrazumijeva se lingvistika strukturalističkog tipa, točnije binaristička formulacija razrađena prvotno od R. Jacobsona za potrebe fonologije. Ta lingvistika u središte svoje metode stavlja razlikovno obilježje po kojem se identificiraju jezične jedinice, slijedom de Saussureove tvrdnje da u jeziku "postoje samo razlike". U prilogu se istražuju granice strukturalističke metode na važnijim jezičnim razinama. Navode se primjeri neutralizacije, sinkretizma i homonimije, koji uprkos svojoj paradoksalnoj prirodi bitno ne remete funkcioniranje sistema jezika. Analizom opozicija dolazi se do spoznaje da one funkcioniraju samo u okviru zadanog sistema ili podsistema i da nužno vode do stanovitih pozicija koje se nalaze na granici jezičnog i izvanjezičnog (lingvističkog i gnozeološkog). Te su pozicije ključ za razumijevanje sistema i njegove (binarne) strukture na planu izraza. Tamo gdje opozicijska lingvistika prestaje biti operativna započinje pozicijska lingvistika. Ona se oslanja ne na plan izraza več na plan sadržaja služeći se dinamičnim modelom prikazivanja pozicija pomoću vektora, pri čemu opozicije binarnog modela upisuju svoje pozicije slijedom koji ide od općenitog prema pojedinačnom. Teorijske postavke ilustriraju se na primjeru gramatičke kategorije lica i rečeničnog modaliteta. Dva navedena modela lingvističke analize ne suprotstavljaju se već dopunjuju i predstavljaju grosso modo ono što se obično naziva deskriptivnim (opozicijska) i eksplikativnim (pozicijska) lingvističkim modelom.